PRI "ARTA" LINGVOaŭ KION SAĜULOJ POVAS DIRI AL NI

de Alessandra Madella

3. "Arta" kaj "artefarita"

En sia parolado dum la malferma ceremonio de la 100-a Universala Kongreso de Esperanto, Mark Fettes sugestis, ke Zamenhof en Bulonjo-ĉe-Maro vokis sian lingvon "arta" anstataŭ ol "artefarita," ĉar li ne volis substreki ĝian ne-naturan karakteron fronte al denaskaj lingvoj. Tamen, se ni legas tekstojn ĉirkaŭ la fino de la deknaŭa kaj la komenco de la dudeka jarcento kiel la tezon de Durkheim pri Montesquieu, ni devas rimarki, ke la rilato inter "arta" kaj "artefarita" estis tiam tre diskutita afero. Fakte en la tradicio de politika penso, "arto" strebis respekti la liberan volon kaj la naturon de la homo. Dum socioj estis "artefaritaj", ĉar iliaj malsamaj konstruaĵoj precize vualis tiun komunan naturon. Ekzemple, por la filozofoj inspiritaj de Thomas Hobbes (1588-1679) kaj John Locke (1632-1704) la "natura stato" rilatis al pens-eksperimento pri individuoj vivantaj tute ekster iu ajn socio. Simile, la skolo de natura leĝo de la nederlanda Grotio (1583-1645) konsideris naturaj nur tiujn malmultajn leĝojn, kiuj klare baziĝas sur la komuna homa esenco.

Male, Durkheim volis argumenti, ke socioj estas la natura afero malgraŭ la problemo, kiun tio povus estigi rilate al homa libereco. Fakte por interpreti sociajn aferojn videndas, ke unu efekto estas ĉiam produktata de la sama kaŭzo, kiel en la naturaj sciencoj. Leĝoj ne dependas nur de la individua volo de la leĝfarantoj, sed precipe de la menso de socio kiel vivanta organismo, kiu estas pli ol la sumo de siaj partoj. Leĝfarantoj eraras, kiam ili ne pripensas la ekzistantajn kostumojn de iu socio, kaj leĝaro plejparte antaŭdatas kaj pretervivos nin. En tiu senco, Montesquieu komencis novan leĝan filozofion sugestante, ke leĝoj estas naturaj, ĉar plejparte konstantaj kiel naturo estas la malsamaj kostumoj de la diferencaj socioj, el kiuj ili devenas. Laŭ Durkheim, tamen, Montesquieu ankoraŭ tro multe dependis de finaj kaŭzoj (kiuj pensas, por kiu celo leĝoj povas esti bonaj por iu socio) anstataŭ ol de efikaj kaŭzoj (kiuj diras, ke leĝoj dependas de la specifaj kostumoj de iu socio).

La legado de la tezo de Durkheim pri Montesquieu estas do perfekta loko, kie sekvi la ŝanĝiĝantajn grundojn de la debato inter "arto" kaj "scienco," aŭ "naturo", "arto" kaj "artefariteco", pro la neceso de la novaj homaj sciencoj sin distingi de la longa tradicio de okcidenta politika penso. Se oni legas la alparolon de Zamenhof en Bulonjo tra tiuj lensoj, oni vidas, ke verŝajne por lia unua publiko la signifo de "arta lingvo" estis ne nur "artefarita planlingvo," sed precipe lingvo, kiu povis nature adresi la tutan homaron, trans la artefaritaj dividoj de la malsamaj socioj. Temas do pri la signifo de la rekonstruado de la Babela turo sur aliaj pli egalecaj kaj justaj bazoj. Sed temas ankaŭ pri la ankoraŭ efikaj eĥoj de iu prestiĝa tradicio de politika penso, kiu espereble povos helpi la nunajn esperantajn entreprenojn frunte al internaciaj organizoj pri similaj temoj.